we have one beautiful, sunny day in the great republic of Brooklyn today, in spite of some snow and ice, while I did some cross country skiing in the deserted streets last night.
The image show today has to do with the winged hussars - this is a drawing showing last stage of the hussars charge - with lances firmy pointed at the incoming target, well poised to kid and trample, for the glory of their King and their God. I am going to add more images, showing the whole charge in stages, from walk, to trot to gallop to a full gallop.
In Polish XVI-XVII (16-17th) century horse vocabulary there are words that no longer can be understood in the modern Polish language. They were either replaced. lost meaning or fell out of use due to more modern hippology. Two of these words are subject of my little study today - but when I wrote this short study I did it for a Polish language history forum. Therefore today I will 'publish' the Polish version and soon I will present its English translation, I hope.
the Polish version below:
jesli chodzi o zrodla polskie z okresu istnienia husarii to konskie biegi/chody sa opisane w pracach Dorohostajskiego (Hippika, zaczyna sie na stronie 92 w wydaniu z XIX wieku na google books) Pieniazka (Hippika, bedzie o tym ponizej) oraz w dziele nieznanego autora (Gospodarstwo Jezdeckie, Strzelcze, et al) - dziela wydawane w XVII wieku, i to parokrotnie. Wszystkie prace sa dostepne na necie - w bibliotece digitalowej oraz na google books.
Chody konskie - pozwole sobie zamiescic moje male studium etymologii rychcia, rzesci etc - a swego czasu byla duza dyskusja na historycy.org w tym temacie http://www.historycy.org/index.php?showtop...mp;#entry556736 na stronie 72 i dalej, ale tam znalesc cos to jak szukanie igly w stogu siana.
male studium slowa Rysc albo rzescia [sic!]
- moze odpowiedz jest co to jest znajduje sie w jezykach slowianskich, jako ze duza czesc naszej terminologii konskiej pochodzi z jezyka 'starego' ruskiego - zreszta Linde w swoim slowniku jezyka polskiego pisze RYSC-i lub RZESCIA,-i a po rosyjsku to рысца -
a na necie (google books, wikipedia etc) pisza ze рысца to мелкий бег lub Способ бега лошади (или другого животного), при котором одновременно выносятся вперед ноги передняя левая и задняя правая или передняя правая и задняя левая... czyli nic wiecej ani mniej niz jak 'klus' a dzisiejsze slowniki agielsko-rosyjskie tlumacza to jako jog-trot czyli trucht (Karlowicz uzywa tego slowa w slowniku z 1901 toku, inne slowa ale gwarowe to 'gręda') ... zreszta od tego chyba pochodza 'rysaki' czyli klusaki.
ale to nie koniec
Рысца — рысца. Лошадь бгьжитъ рысцею (рысцoю) (в. ДОЛОПЧЕВЪ.ОПЫТЪ СЛОВПРЯ НЕПРАВИЛЬНОСТЕЙ..., 1909)
ale tutaj A. Aleksandrov, Polnîi russko-angliiskii slovar z 1885 рысца, s. f. dim. gentle trot, jog trot, hand-gallop [sic! To moje podkreslenie]; see Рысь.
РЫСЬ, s. f. trot, trotting (of hontt¡: мелкая —, dog-trot; к/>;/иная —, full trot; пустить лошадь рысьи, to make the horse trot; \,:ool. lynx, lusern; ||«ir. Lynx (constellation).
A z 1818 (tom II) A new dictionary English and Russian - Trot, e. ( the jolting high pace of a
horse ) рысь , хода лошадиная.
A hard (rot , тяжелая хода.
A gentle trot , легкая хода.
Słownik polskiego i rossyjskiego języka Potockiego z 1877 podaje ze 665 'wpolklus' – to полурысь, Рысца a klus to ступь, поступь, грунь a klusowac (str 239) to бъжать рысью
Differenciálny slovensko-ruský slovník (wydanie 1900 str 80 ) К1us, р. -u, рысца.
К1usаt, -аm, бъжать рысцой.
...czescy filolodzy z XIX wieku (Grauber & Kral, Listy filologické, 1880, str 161)
Р*сть (t. j. ryst) curriculum, pol. rysc, f. gen. -à с i gradus tolntilis klus, y, jak se zdá, pusobením mrns. na misté /, takó rzescia na misté *rzyácia id. Koren рнст, rist; srodná 'na: lit. rist-as adj. celer, velox, ristas zirgelis equus cursor (Geitl. 107 a), riszczà, take risczà psáno, adv. grada tolutili, tolutim „im Trab", riszczà jóti im Trab weiten, vlastnij jest to instr. sg. stat. jména riszczà klus, na eilte risztja, ristja, risztininkas „ein Traber", equus <No tolntim incedit, risczoti galoppieren (Geitl. 107 a) na miste *ristjoti, koren rist (riszt).
...i jezyk litewski (ktory najwiecej praindoeuropejskicjh zachowal elementow) z Wörterbuch der littauischen Sprache (strona 355) rißezia, Adv. rifezia, im Trabe; rißtelejoti, dem. im kleinen Trabe reiten. (poln. rysc, rzescia, Trab)
Slowo zdaje sie wiec byc starodawne.
U Linde w 'Slowniku Jezyka Polskiego' - definicja (strona 158) jest z 1812 - raczej nie moglo sie nic zmienic w znaczeniu wyrazenia od XVIII wieku, zwlaszcza ze Warszawe okupowali przed Francuzami ostatnio Prusacy (1795- 1806) etc, i XVIIIwieczne wplywy rosyjskie na slownik hipologiczny mogly byc raczej znikome w tym kontekscie , a 'studium lingwistyczne' czeskie dowodzi niezbicie ze wyraz oznacza to samo -klus - w wszystkich jezykach slowianskich plus w litewskim etc. Zreszta sam Linde pisze ze trocht [sic!] to tez gręda.
Finalowo, a propos 'zadzierżywać" (od zadzierżać) u Dorohostajskiego to znalazlem niemickie tluamczenie tego jako 'erhalten' co daje chyba racjonalne tluamczenie - 'utrzymywac' lub 'przytrzymywac' - (choc samego slowa niemieckiego erhalten znaczen jest wiecej to chyba nie da sie przetlumaczyc na jezyk polski tego slowa jako 'zatrzymywac') ('Gramatyka Polska' doktora Israela Rabinowicza z 1877)
Pieniazek (np Wsiadszy tedy na nim jechać w pole i wielkim kłósem, rychcią... to jest puściwszy go na wielki kłus, Pieniążek, Hippika (1607) ) i Gospodarstwo uzywaja odmiennie ryścią/rychcia/wieki klós (Klus) , czwal, i wielki skok/skok (Pieniazkowy traktat oraz Gospodarstwo jezdeckie.. byly opracowane pod katem husarii/jazdy polskiej przez rtm Piotrowskiego w latach 1930tych)
Galop ktory przyszedl z Europy zachodniej w XVIII wieku mozna znalesc w literaturze np 'Pościć się galopem,' Niemcewicz, Powrót posła.
Jesli chodzi o konie, chody w jezyku XVIIwiecznym to poezje Waclawa Potockiego sa doskonalym zrodlem - Ogrod fraszek, Wojna Chocimska, rowniez Wespazjan Kochowski.
this version was posted at this Polish forum - http://forum.historia.org.pl/index.php?showtopic=956&pid=151720&st=195&#entry151720
No comments:
Post a Comment