Salvete Omnes,
today a little entry in Polish on a 'bachmat' or the Polish word borrowed from the Tatar language, to describe a Tatar horse good for war and chase.
[in Polish]
zrodla etc:
Bachmat - koń tatarski, equus Tataricae originis (Vasyl...prestitit equum.. bachmath czysavy 1500 AGZ XV , 399. (za Slownik Staropolski, tom 1, strona 50, Warszawa 1953-55). [Equus] caballus Moschoviticus et Scythicus.
Słownik Języka Polskiego, tom I B. Linde:
Słownik Polszczyzny XVI wieku, Stanisław Bąk et al,. tom 1, strona 260
kolejne źródło to Glogera 'Encyclopedia Staropolska' tom I :
'Dorohostajski w swojej Hippice powiada, że ''Tatarowie bachmatów swoich aż w piątym roku dosiadają".
Gwagnin o bachmatach mówił, że są to wałaszone wielkie i rosłe konie tatarskie, które głowy ku górze w biegu podnoszą [niczym konie peruwiańskie czy np Morgany z US]. Wacław Potocki twierdził, że ''Tatar się bachmatem szczyci".[W Wielkim Księstwie Moskiewskim miedzy XV a XVIII wiekiem bachmatami nazywano lepsze i szybkie konie tatarskie, sprowadzane do Moskwy ze stepów nadwołżańskich, od Nogajskich Ord.]
'Wyrazy: bachmat, bachmatka (o klaczy), bachmatowaty, przechowały się u ludu polskiego do naszych czasów, a są i przysłowia staropolskie:
1) Idę na wyprawę — choć bachmata zdobędę;
2) Żebyś się twą zdobyczą na bachmata nie utuczył.
Pierwsze było wyrażeniem udających się przeciw Tatarom, drugie żartobliwą wróżbą, że nadzieja obłowu na Tatarach zawiedzie. '***
z Wielkiej Encyklopedii pojecie 'Bachmat' - i tutaj mamy najlepsza definincje jak do tej pory- z 1891 roku
'Nazwę tę nosił dawniej u nas koń
bojowy, tatarskiego pochodzenia, jak to sama nazwa wskazuje; lotny,
wytrzymały na głód, pragnienie i trudy, szczególnie przydatny dla
lekkiej jazdy[ choc z tym mozna polemizować, bo inne bachmaty mogły były być w XV-XVI (pisze o 'yych roslych walachach ' Gwagin) wieku a
inne w XVIII].'
'Nie możemy określić rasy, do której taki koń należał, w dzisiejszym tego słowa pojęciu. Pierwowzoru jego szukać raczej należy w tych licznych szczepach koni, które zasiedlają południowy wschód Rossyi, a więc pomiędzy końmi karabachskiemi, czerkieskiemi, kałmuckiemi, kirgiskiemi, krymskiemi i dońskiemi, oraz w produktach krzyżowania z sobą tych rozmaitych typów.'
Dalej: 'o twardych kopytach tych bachmacików tatarskich sam Dorohostayski pisze w swej księdze Hippika, rozdział O Kowaniu koni - Wielka to cnota w koniach, które nie z obrazą kopyta bez podków chodzić i drogi odprawować mogą: mają to niektóre z natury, jako bachmaty tatarskie.'
***
Przy okazji - tutaj obfite fragmenty źródeł zawierające 'bachmat' - to np pamiętnikarz Krzysztof Zawisza w roku 1698 napisał o stracie swego bachmata - Koń mój kochany i doświadczony skaleczał i zdechł, bachmat biały tatarski; miałem go od Pruszkowskiego sługi mojego, berdyczewskiego gubernatora.'
***
Słownik Terminów Hipologicznych używanych w Polsce XVI-XVIIw na stronie 10 również zawiera hasło bachmat, ale także obok sa fantazje i facecje 'lingwistyczne': bachmacik i bachmatek, które autor nierozumiejący języka staropolskiego wyimaginował sobie , choć fragmenty źródłowe cytuje 'grzeczne' bo z Bielskiego - .na małym bachmaciku ubiegł rumaki rosłe i ozdobne', i za J. Ch. Paskiem - ''podobny był do bachmatka i łączek na niem goły, skorką tylko powleczony na kształt mody tatarskiej'' (tutaj wyjaśniam te hasła)
***
(bahim za Franciszek Meninski* John Richardson et al, A Dictionary, Persian, Arabic, and English et al., strona 302, London 1829 i 1852), i perskiego slowa pehn/pechn -szeroki (wymawiane jako bah) i at (tureckie slowo na 'konia'?).
..
Back to English, there is a connection between bachmat (the horse) and the famous Great Northern War Zaporozhian Cossack leader Ivan Mazepa, but about that I will have another post , God willing.
Valete
*przy okazji ciekawa jest historia lotaryńczyka Franciszka Meninskiego autora sławnego słownika Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae, Wiedeń 1680).
No comments:
Post a Comment